Çölyak Hastaları ve Beslenme

**Admin** Paz Mart 04, 2018 5:18 pm

Gluten, sakıza benzeyen sert ve esnek bir maddedir ve buğday unu suyla karıştırılıp yoğurulduğunda, bu iki protein suyu tutar ve esnek gluten zincirlerini oluşturmak üzere birbirine bağlar. Unlu mamullerin yapısını sağlayan madde olan gluten; çavdar, arpa ve yulaf gibi diğer tahıllarda da bulunur.

Glutensiz yaşamak zor gibi gözükse de mısır, patates, pirinç unu, fasulye, bezelye, barbunya, soya fasulyesi, nohut ve mercimek gibi baklagilleri kullanarak buğdayın yerini kolaylıkla doldurmanız mümkündür. Bunların dışında yer alan temel gıdalardan et, balık, süt ve yumurta da glütensiz diyetinizde serbest olan gıdalardır. Bal, zeytin, zeytinyağı, ay çiçek, mısır, fındık ve kanola yağları güvenli olup kuruyemiş çeşitlerinden fındık, fıstık, badem, ceviz, leblebi gibi yiyecekleri herhangi bir katkı maddesi eklenmediğinden emin olduktan sonra güvenle beslenme diyetinize alabilirsiniz.
Türkiye’de çölyaklı olmak ve çölyakla yaşamak oldukça zordur. Bunun en önemli nedeni, buğdaya dayalı bir beslenme kültürümüzün olmasıdır. Her yiyeceğin içinde un ve buğday bulunması diyeti zorlaştırmakta ve hastaları her yere yemek taşımaya mecbur bırakmaktadır. Ayrıca bisküvi, makarna, erişte, ekmek gibi glutensiz özel ürünlerin pahalı oluşu ve her yerde kolaylıkla bulunmaması da çölyaklıların yaşadığı en büyük zorluktur. Eğer bir çölyaklıysanız et yiyebilirsiniz ama içine ekmek konulmuş köfte yiyemezsiniz. Mercimek yiyebilirsiniz ama un katkısı ile yapılmış mercimek çorbası içemezsiniz.
Dikkat edilecek en önemli şeylerden biri de alınan ürünlerin işlem görmüş olmadığından emin olmak ve bu nedenle de ürün olarak alınan gıdaların titizlikle incelenmesi, içindekiler kısmının kontrol edilmesi ve özellikle glüten içerip içermediği teyit edilmelidir. Özellikle peynir, yoğurt, tereyağı ve dondurma alındığında güvenli bir yerden alınmalı ve içerikleri kontrol edilmelidir.
Ülkemizde herkesin çok sevdiği köfte, dolma, tarhana çorbası, makarna, bulgur pilavı ve erişte gibi besinler yasaklılar listeniz içerisinde olmalıdır. Gluten intoleransı olan Çölyak hastaları, normal ekmek, makarna, pasta, börek, bisküvi ve benzeri çok sayıda gıdayı tüketemez. Mısır unu, pirinç unu, soya unu, patates unu gibi gıdalar ise gluten içermediklerinden dolayı rahatça tüketilebilecekleri için bu unlarla yapılmış pasta, çörek, kurabiye, ekmek gibi gıdalar rahatlıkla yenebilir. Pirinç makarnası ve karabuğdaydan da yapılmış olan yiyecekleri beslenme alışkanlıklarınızın içine alabilirsiniz. Süt içmeyi seviyorsanız laktozsuz süt içmekte gaz oluşumunu engelleyecektir.

Bilmemiz gereken diğer bir husus da Çölyak hastalığının, doğuştan gelen bir hastalık olmadığı ve insanın dünyaya geldiği ilk günlerde ortaya çıkabileceği gibi hayatının her hangi bir evresinde de ortaya çıkabileceğidir. Bu nedenle alışık olmadığınız karın bölgesinde öne doğru şişkinlik, yaşınıza göre kilo azlığı, kas zayıflığı, kansızlık, anormal şekilde tuvalet ihtiyacının artması, iştahsızlık, gaz sıkıntısı, eklem ve kemik ağrıları gibi sıkıntılarınız olursa bir tahlil yaptırmakta yarar vardır.

Gluten proteini hayatımızdaki temel gıdalar dışında, günlük kullandığımız bazı ürünlerde de bulunabilir. Örneğin, dudak nemlendiricileri, vücut kremleri, güneş koruyucu kremler ve diğer benzeri kozmetik ürünlerde, diş macunları, şampuan, saç kremi ve hatta sabunlarda da olabileceği için bu ürünleri alırken de mutlaka içerikleri kontrol edilmelidir.
-Çölyaknedir? Nasıl bir hastalıktır?

Çölyak hastalığı (GlutenEnteropatisi) insanlarda en sık görülen besin kökenli ince bağırsak hastalığıdır. Genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkan, bağışıklık sistemine bağlı bağırsak problemi ile karakterize, bağışıklık sistemini ilgilendiren bir hastalık olup duyarlı kişilerde gluten içeren gıdaların alınmasından bir süre sonra ortaya çıkan bir emilim bozukluğu (malabsorpsiyon) sendromudur.
Buğday, arpa, çavdar ve yulafın içerdiği bitkisel protein glutene karşı ömür boyu süren intoleransla karakterizedir ve özellikle ince bağırsağın proksimalini (üst bölümünü) tutar. Hastalık belirtileri ve ciddiyetleri yaşla değişiklik göstermektedir. Çocuklarda sıklıkla kronik ishal, büyüme geriliği, karın şişliği, demir eksikliği ile ortaya çıkarken, ileri yaşlarda gastrointestinal sistem dışı bulgularla veya daha hafif şekillerde karşımıza gelebilmektedir.
Tek başına genetik yatkınlık hastalık oluşumu için sebep olabildiği gibi görülme sıklığı 1/130 (Yüzotuzda bir) civarındadır. Genetik olarak belirlenmiş kişilerde ise hayatın herhangi bir döneminde ortaya çıkabileceği gibi, gizli de kalabilir.
Çölyak hastalığı olanların 1. derecede akrabalarında yüzde 8-18, tek yumurta ikizlerinde yüzde 70 oranında bulunmuştur. Ayrıca bazı başka hastalıklarda da çölyak hastalığı sıklığının artmış olduğu gösterilmiştir. Bunların başlında Tip 1 diyabet ve genetik bir hastalık olan down sendromu gelmektedir.

Çölyak nasıl ortaya çıkar? Çölyak Belirtileri nelerdir?

Gluten içeren gıdalar, bağırsaklarda yapısal değişikliğe neden olmakta ve zamanla bağırsaklarda bulunan villüs dediğimiz hücrelerin kısalmasına ve işlev görememesine neden olmaktadır.
Sık görülen belirtiler

– Kronik diare (kronik ishal)
– Büyüme geriliği
– İrritabilite
– Abdominal distansiyon
– Kilo kaybı (büyük çocuk)
– Zayıflık

Nadir Görülenler

– Konstipasyon (kabızlık) Süt çocuklarında daha fazladır.
– Kusma
– Dispepsi (bulantı)
– Gecikmiş puberte (bluğa girmede gecikme)
– Karın Ağrısı -Okul çağı çocuklarında
– Boy kısalığı -tek bulgu olabilir.
– Demir eksikliği-(kansızlık)
– Ca, K vit, Folik asit eksikliği
– Diş minesi defektleri

Genetik hastalıklar arasında en sık rastlanandır. Çölyaklı hastaların 1. ve 2. derece akrabalarında silent ve atipik formların görülme sıklığı yüksektir. Bu durumda gizli kalmış bir hastalık söz konusudur. Hastalık, hayatın herhangi bir döneminde tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir, tanısı çok zor olabilir.

Gluten nedir? Çölyak Hastalığı ile ilgisi nedir?

Gluten: buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunan bir tür proteindir. Hamurun kabarmasını sağlayan, raf ömrünü uzatan, elde edilen mamülün kalitesine önemli etkisi olan bir tür proteindir. Bu nedenle glutensiz unlarla yapılan ürünler çabuk bayatlamakta, şekil verirken zorlanılmakta ve kabarması gereken bir çok unlu mamul istenen nitelikte olmamaktadır. Mısır ekmeğinin fazla kabarmaması buna verilecek en iyi örneklerdir.
Çölyak hastalığında bu proteine karşı bağırsaklarda bir karşı yanıt oluşmakta ve tüketildiğinde ishal şeklinde dışarıya atılmaktadır. Glutenin kana emiliminden sorumlu olan bir enzimin yokluğu bundan sorumlu tutulmaktadır. Yurtdışında yapılan bazı çalışmalarda halen bu enzim türü araştırılmakta ve dışarıdan verildiğinde hastalığın tedavi edilebilmesi için yoğun olarak çalışılmaktadır. Bu çalışmalar olumlu sonuçlanırsa eminim bir çok çölyaklı hasta için umut ışığı olacaktır.

Çölyak Hastalığı nasıl tedavi edilir?
Çölyak hastalığının tek tedavisi diyettir. Çölyak hastalığı kişinin ömür boyu birlikte yaşadığı arkadaşı gibi olmalıdır. Kesin bir tedavi şu an için söz konusu değildir.
Gluten içermeyen her besin diyette serbesttir. Temel besin gruplarımız olan et grubu, sebze-meyve grubu, süt-yoğurt grubu ve tahıl grubu besinlerden glutensiz olanlar yeteri kadar alınmalıdır.
Glutensiz diyetin en büyük zorluğu ambalajlı ürünler ve içeriği bilinmeyen birçok yiyecek ve içeceğin olmasıdır. Çölyaklı bireyler her ortamda yediklerini içtiklerini kontrol etmek ve içinde ne var ne yok sorgulamak zorundadır. Özellile restoranlarda ve davetlerde zorluk yaşamaktadırlar.

Çölyak Hastalığında iyileşme süresi ne kadardır?

Glutensiz diyetle semptomatik iyileşme 48 saat içinde başlamaktadır. Kısaca iki gün içinde diyete cevap olumlu olmaktadır. Klinik iyileşme için haftalar gerekir. Yapılan bir çalışmada; glutensiz diyetle hastalarda normale yakın semptom düzelmesini 2 hafta içinde gözlenmiştir. Histolojik iyileşme ise 2 yıl kadar sürebilir.
Burada en önemli nokta tahıl grubundan gluten içermeyen, pirinç, mısır, darı, kuru baklagiller, bezelye unu, bakla unu, soya fasulyesi ve soya unu ve glutenden arınmış özel ürünler tüketilebilmesidir. Sağlıklı beslenmek için ihtiyaç olan tahılları glutensiz olarak almak herhangi bir soruna neden olmaz.

Çölyak hastalığının başka hastalıklarla ilişkisi var mıdır? Belli bir hastalıkla ilişkisi olabiliyor mu, ya da başka hastalıkları tetikleyebiliyor mu?

Çölyaklı bireylerde başta osteoporoz (kemik erimesi), alerjiler, enfeksiyonlara yatkınlık, vitamin ve mineral yetersizliğine bağlı hastalıklar, anemi (kansızlık) gibi hastalıklarına yakalanma riskleri daha yüksektir.

Çölyak hastalığı hangi yaş grubunda görülür?

Genellikle çocukluktan itibaren hastalık ortaya çıkmaktadır, tanı yöntemleri yaygınlaşmadan önce uzun süre tanı konmadan hastalıkla bilmeden yaşayan çölyaklılar bulunuyor. Her yaş grubunda görülebilmektedir. Hastalarım arasında 3 yaşından 60 yaşına kadar her yaş grubundan çölyaklı bulunuyor. Son yıllarda tanı merkezlerinin artmasıyla çocukluk dönemlerinde tanısı konmaktadır.

Türkiye ve dünyada çölyak hastalığının görülme sıklığı nedir? Çölyaklılar ne gibi zorluklarla karşılaşabiliyorlar?

Türkiye’de çölyak hastalığının görülme sıklığı 250 kişide 1 kişidir. Bazı araştırmalar bunun 1/200 olduğunu göstermiştir. Bazı bireylerde belirtiler klasik belirtilerden farklı olabileceğinden dolayı tanısı konulmadan yaşayan yüzlerce çölyak hastasının bulunabileceğini göstermektedir. Dünya genelinde 1/300 oranında çölyaklı olduğuna ilişkin istatistiki bilgiler mevcuttur.
Çölyak Hastalarının Uzak Durması Gereken Gıdalar
Her insanın vücudu farklı gıdalara farklı tepkiler verebilir. Ancak çölyak şikayeti olanlar için genel olarak gluten içeren gıdalardan uzak durulması önerilmektedir. Aşağıdaki liste çölyak hastalarının tüketmemesi gereken bazı gıdaları içeriyor. Bu listenin tam liste olmadığını unutmadan sizin için en doğru beslenme programını bir uzmandan alabilirsiniz.

Buğday, Arpa, Çavdar

Çölyak diyetinde buğday, arpa ve çavdar ile yapılan pizza, ekmek, makarna ve diğer gıdalardan kaçınılmalıdır. Beyaz un çeşitleriyle yapılan kurabiye, kek gibi pastane işleriyle, buğday kepeği, buğday tohumu veya çavdar ile yapılan benzeri ürünler tüketilmemelidir. Eğer bu gıdaları tüketecekseniz etiketlerinde mutlaka “glutensiz” ibaresinin bulunmasına dikkat edin.

İşlenmiş Gıdalar

Sosis, şarküteri ürünleri, peynir, hazır salata sosları, ketçap ve daha pek çok işlenmiş gıda çölyak hastaları için sorun yaratabilir. Bu tip gıdaların hangisinin size zarar verebileceğini öğrenmek için etiketlerinde bulunan içindekiler bölümünde “hidrolize buğday proteini” ve “hidrolize bitkisel protein” ibaresi olup olmadığına bakabilirsiniz.

Bu maddeler gluten içerir ve gıdalara lezzet vermek amacıyla ya da bağlayıcı madde olarak kullanılmaktadır. Yine pek çok gıdada bulunan “karamel renklendirici”, “modifiye edilmiş mısır unu” gibi bileşenler dikkatli tüketilmelidir çünkü bunlar çölyak hastalarının tüketmemesi gereken beyaz un veya mısırdan elde edilmektedir.

Bira

Hemen hemen tüm biralar buğday, arpa ve çavdar içerir. Alkolsüz ve kök biralarda bu listeye dahildir.

Soslar ve Baharatlar

Hazır salata ve yemek soslarına kıvam vermek için bazen buğday kullanılmaktadır. Patates cipsi gibi hazır gıdalar için üretilen bazı baharat karışımları da buğday içerebilir.

Yulaf

Eğer etiketi üstünde “gluten içermez” ibaresi yoksa çölyak hastalarının yulaf tüketmesi önerilmez. Yulaf işlenirken veya yetiştirilirken genellikle buğdayla temas halindedir.

Diğer Gıdalar
Bulyonlar
Kahverengi pirinç şurubu
Kek unu
Kremalı sebze
Tavuk kızartma
Pastırma
Yengeç ve diğer deniz ürünleri
Malt veya malt aromalar
Takviyeli gıda nişastası
Aromalı kahveler ve bazı bitkisel çaylar
Kıvam arttırıcı gıda kimyasalları
Sonuç olarak; yukarıda listelemeye çalıştığım besinler çölyak hastalarına “genel” olarak önerilmeyen, ortak gıdalardır. Bunlar dışında günlük hayatta tüketilen pek çok gıda veya içecek çölyak için uygun olmayabilir. Başta da söylediğim gibi çölyak için en doğru beslenme programı ancak bir uzmandan alınabilir.
Çölyak Hastaları Hangi Besinleri Tüketebilir?

Yalın Proteinler
Çölyak hastalığının ortak besinlerinden ilki yalın protein tüketmektir.

Bu ürünler, protein ve omega-3’lerin yanı sıra iltihaplanma ve beslenme yetersizliği ile mücadele edebilen gerekli mineralleri sağlar.

Yalın proteinlerin bazı kaynakları, vahşi yakalanmış balık, doğal yumurta, otla yetiştirilen kümes hayvanları, organ etleri, çimle beslenmiş sığır etinin yanı sıra diğer omega-3 gıdalar ve proteinli gıdaları içerir.

Sağlıklı Yağlar
Bazı sağlıklı yağ kaynakları arasında tereyağı, saf hindistan cevizi, avokado, üzüm çekirdeği, keten tohumu, sızma zeytinyağı, kenevir yağları bulunur.

Meyve ve Sebzeler
Bunlar herhangi bir sağlıklı beslenmenin de temelidir. Ayrıca, doğal olarak glütensizdirler. Meyve ve sebzeler, bağışıklık fonksiyonunu arttırmak için gerekli besin maddelerini, antioksidanları ve lifleri sağlar.

Tüm meyveler glütensizdir. Bir uyarı olarak, bu, meyvelerin hepsi yani dondurulmuş, kurutulmuş ve konserve edilmiş varyasyonları için geçerli değildir. Gıda etiketini her zaman kontrol etmeyi unutmayın.

Bazı glütensiz meyveler elma, muz, acai berry, kayısı, kızılcık, yaban mersini, üzüm, guava, kavun, kivi içerir; limon, portakal, mango, vs.

Glütensiz sebzelerin bazıları arasında karnabahar, lahana, kereviz, havuç, kuşkonmaz, brokoli, yeşillik, patlıcan, salatalık, yeşil fasulye, lahana, marul, soğan, mantar, biber, patates, ıspanak vb. bulunmaktadır.

Kuruyemiş ve Tohumlar
Bu küçük gıdalar, insanların asla bırakmamaları gereken çölyak hastalığının belirti ve semptomlarını azaltmaya yardımcı olan en yararlı ve güçlü gıdalar arasındadır.

Ceviz, badem, kenevir, chia tohumu, keten tohumu, susam tohumu, kabak çekirdeği ve ayçiçeği gibi bazı iyi gıda kaynakları, lif, sağlıklı yağlar, omega-3’ler ve mineraller bakımımdan iyi seçimlerdir. Glüten içermeyen tüm fıstık ve çekirdek çeşitleri bunlar.

Bu, sadece bu kabuklu yemişlerin ve tohumların aroma içermeyen varyasyonları için geçerlidir. Bununla birlikte, glütensiz aromalı kuruyemiş ve tohumlar da vardır. Basitçe, etiketleri dikkatlice kontrol etmeniz gerekiyor.

Süt Ürünleri
Organik ve çiğ süt ürünleri potasyum, kalsiyum, protein ve sağlıklı yağlar da dahil olmak üzere elektrolitlerin iyi kaynaklarıdır.

Bunlara keçi yoğurdu ya da sütü, keçi ya da koyun peyniri, diğer fermente yoğurtlar ve ineklerden elde edilen çiğ süt dahildir.

Bunların hepsi glütensiz olduğu bilinen süt ürünleridir.