ZAMİRLER ( ADIL )BEN SEN O

[Admin]

ZAMİR (ADIL) - KONU ANLATIMI-ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER
ZAMİR (ADIL):



Ad olmadıkları halde cümlede ad yerine kullanılan, adların yerini tutan sözcük ve eklere zamir denir.

Zamirler, ad soylu sözcüklerdir. Kullanımları bakımın­dan adlarla en çok benzerlik gösterenlerdir.



* Adlar gibi ad durum eklerini alırlar:

O senden daha düzenliydi.

Ötekini taşıyacaktın.

Kendine biraz çekidüzen ver.

Zamirler tamlama kurmak için-kullanılabilir:

Sizin kapı kilitliydi.

Gelenlerin birçoğu askerdi.

Bunun şurası pek hoşuma gitmedi.

* Zamirler tek başlarına veya oluşturdukları tamlama­ların içerisinde cümlenin çeşitli öğelerini oluşturabilir­ler:



Bu beni çok etkilemişti.

Zamir-özne Zamir-nesne



Oradan iki gün önce ayrıldım.

Zamir-dol.tüm.



Yanılmıyorsam beni soran sizdiniz.

zamir-nesne zamir-yüklem



Zamirler, sözcük olan zamirler ve ek durumundaki zamirler olarak incelenebilir:



Sözcük durumundaki zamirler:

* Kişi (şahıs) zamirleri

* İşaret (gösterme) zamirleri

* Belgisiz zamirler

* Soru zamirleri



Ek durumundaki zamirler:

* İlgi zamiri

* İyelik zamirleri



A) KİŞİ (ŞAHIS) ZAMİRLERİ:

Kişi adlarının yerini tutan sözcüklerdir. Türkçede kul­lanılan kişi zamirleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.



Tekil
Çoğul

1. Kişi
Söz söyleyen
Ben
Biz

2. Kişi
Söz söylenen
Sen
Biz

3. Kişi
Anılan-Hakkında söz söylenen
0
Onlar




Ben de bildim şu dağların şahısın,

Yücelerden yüce gördüm

Erbapsın sen yüce Tanrı



Uyarı:

Eylemler, kişi zamirlerinin karşılığı olan ekleri alırlar. Bu eklere kişi ekleri denir.



Gidiyorum kömür gözlüm elveda.

(ben)

Ağlasam sesimi duyar mısınız?

(siz)



* Bu ekleri iiyelik zamirleriyle karıştırmamalıyız.

"Kendi" sözcüğü tek başına kullanılabildiği gibi al­dığı eklerle istenilen kişi zamirinin yerine de kulla­nılabilir:




Tekil
Çoğul

1. Kişi
Kendi - m
Kendi - miz

2. Kişi
Kendi - n
Kendi - niz

3. Kişi
Kendi - si
Kendi - leri




* Kendi sözcüğü öteki kişi zamirleriyle öbekleşerek kullanıldığında pekiştirme görevi yapar. Özneyi pe­kiştirir. Pekiştirme görevli kullanıldığı zaman kendi­sinden önce gelen kişi zamiriyle öbekleşip birlikte tek bir özneyi oluşturmaları gerekmektedir.



Bu elbiseyi sen kendin beğendin.

Bu işi biz kendimiz de yapabiliriz.



* Kişi zamirleri adlarla birlikte tamlama oluşturabilir. Tamlayanı kişi zamiri olan ad tamlamalarında tam­layan görevli kişi zamiri düşebilir:



Sizin sorununuzla ben ilgilenirim.

Ad tamlaması

Tamlayan-Kişi zamiri



Sorununuzla ben ilgilenirim.

Tamlayanı (sizin) düşmüş

ad tamlaması



* Tamlayanı düşmüş ad tamlamalarının bazıları hem ikinci tekil hem de üçüncü tekil kişi anlamı yansıtır. Böyle kullanımlarda anlam belirsizliği olur. Buna yol açmamak İçin tamlayanı kullanmak gerekir.



Elbiselerini bana getirdi. -> Bu cümledeki altı çizili sözcük "tamlayanı düşmüş ad tamlamasıdır" An­cak iki ayrı anlam çıkarılabileceği için anlam belir­sizliği vardır.

I. (onun) elbiselerini bana getirdi.

II. (senin) elbiselerini bana getirdi.



Sözlerinize pek güvenmiyorum.

Bu cümlede "Sizin" tamlayanı kullanılmaz.

B) İŞARET (GÖSTERME) ZAMİRLERİ:

Adların yerini işaret yoluyla tutan sözcüklerdir. Türkçede kullanılan başlıca işaret zamirleri şunlardır: Bu, şu o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, diğeri, böylesi, söyleşi, öylesi, bura, şura, ora...



Buralarda mekân tutup kalınmaz.

Biz şuna bakıyoruz, siz ötekine bakın.

Bu tam bana göre.

Diğerleri gelecekti.

Çocuklar ötekini beğeniyor.



Uyarılar:



1. ."O" ve "onlar" sözcükleri hem kişi hem de işaret zamiri olarak kullanılmaktadır. Bu sözcükler insan­ları anlatmak için insan adı yerine kullanılırsa "kişi zamiri", insan dışındaki bir varlığın adının yerine kullanılırsa "işaret zamiri" sayılır.



O da bu büroda çalışmak istiyordu.

Kişi zamiri



Bu konuda onlar bizi destekliyor.

Kişi zamiri



Onları çöpe atacaktım.

İşaret zamiri



Siz bilirsiniz ama o daha ucuzdu.

İşaret zamiri



2. İşaret anlamlı sözcükler, zamir olabildikleri gibi sıfat da olabilirler. Bir addan önce kullanılarak o adla tamlama oluşturan işaret sözcükleri sıfat, tek başla­rına kullanılarak bir adın yerini tutan işaret sözcük­leri ise zamirdir.



Öteki yol daha uzun ve yorucuydu.

Sıfat



Öteki hem ucuz hem de kaliteli.

Zamir



Ben o çocuğu tanımıyorum.

Sıfat



İnan o çok kurnazdı.

Zamir



3. "O, onlar" dışındaki işaret sözcükleri insan adının yerine kullanılsalar da kişi zamiri sayılamazlar. Çün­kü Türkçede kişi zamirleri sadece "ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi" sözcükleridir.



Bu sene de şu başkan olsun.

işaret zamiri



Ötekini temsilci seçtik.

İşaret zamiri



C) BELGİSİZ ZAMİRLER:

Varlık adlarının yerini kesin olarak değil de yaklaş • olarak tutan, göreceli anlamlı sözcüklerdir. Kimse, her­kes, bazısı, hepsi, tümü, çoğu, falan...vb



Eşyanın çoğunu ben taşıdım.

Birkaçımız burada bekleyeceğiz.

Herkes ayaktaydı.

Fazlasını attık.

Bizi kimse görmedi.

Birçoğumuzu sorguya aldılar.



Not:

Adlardan sonra gelerek adlarla birlikte ikileme oluşturan ve "yakıştırmaca" olarak adlandırılan sözcükler de bele­şiz zamirdir.



Çocuk mocuk istemiyorum.

Sizinle iş mis. yapılmaz.

Ortalıkta araba maraba yoktu.



D) SORU ZAMİRLERİ:

Varlık adlarının yerini soru yoluyla tutan sözcüklere • Kim, kaçı, hangisi, nerede, ne... vb.



Yemekten sonra ne alırdınız?

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?

Hangisine karar verdiniz?

Bu akşam nerede toplanacağız?

Çocukların kaçı kızamıktı?

Şu yaşlı adam neyiniz olur?



Uyarı:

* Soru zamirleri ad durum eklerini alarak kullanılabi­lirler.

* Soru sözcüklerinin zamir olup olmadığını anlayabil­mek için kullanıldığı cümlede yerine uygun bir ad getirilebilip getirilememe özelliğine bakarız. Ad getirilebiliyorsa soru sözcüğü zamirdir.



Bu sorunla kim ilgilenecek?

Eda

Hangisini almak istiyorsunuz?

Evi

Bu dolaba ne yerleştirelim?

bardakları

Nerede toplanacaksınız?

Parkta



E) İLGİ ZAMİRİ:

Ad tamlamalarında tamlananın yerine kullanılan "-ki' ekidir.

Sizin ev çok güzel; bizim ev biraz dar.

Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan



Sizin - ki çok güzel; bizim - ki biraz dar.

(ev) (ev)



Kardeşimin - ki birden kırıldı.

(kalemi)



Örneklerde görüldüğü gibi tamlayanın sonundaki "-ki" yi çıkarıp yerine tamlanan görevli bir ad getirebiliyo­ruz.



Uyarı:

Zamir olan "-ki" ile sıfat yapan "-ki" karıştırılmamalı­dır. Sıfat yapan "-ki" eklendiği adı kendisinden sonra gelen adın sıfatı yapar.



Üstteki çocuk hastaydı,

sıfat ad

O gün cebimdeki para tükenmişti.

sıfat ad



Okulunki daha ucuzdu.

İlgi zamiri (okulun kooperatifi)



F) İYELİK ZAMİRLERİ:

İsim soylu sözcüklerin sonlarına getirilerek sahiplik kavramı kazandıran; o varlıkların, kavramların kime ait ol­duğunu bildiren eklerdir. "Benim, senin, onun, bizim, si­zin, onların" sözcüklerinin yerini tutar.

iyelik eklerini (zamirlerini) aşağıdaki tabloda daha iyi görürüz.


TEKİL
ÇOĞUL

1. Kişi
-ım, -im...
-ımız, -imiz...

2. Kişi
-ın, -in...
-iniz, -iniz...

3. Kişi
-ı, -i...
-lan, -Ieri...





Okulumuz Dicle'nin durgun sularına bakıyordu. (Bizim)

Üç gün önce kardeşi geldi, (onun)

Eviniz çok güzelmiş, (sizin)



ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER



ÖRNEK - 1: (ÖSS - 1998)



Bu küçük kasaba geniş ve derin bir vadinin içinde kurulmuştu. Dik, kayalık tepenin üstündeki çok eskilerden

I II

kalma kalesi, görkemiyle etkiliyordu insanı. Alçacık damlı dükkânların bulunduğu tarihi çarşısı da birçok

III IV V

yönden görülmeye değerdi.



Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi, bir varlığın neye ait olduğunu belirten ek almıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.



ÇÖZÜM:

"Bir varlığın neye ait olduğunu belirten ek" iyelik eki, yani belirtili ya da belirtisiz ad tamlamalarında tamlananın al­dığı ektir, iyelik eki de iyelik zamiridir. "Kalesi" sözcüğü, iyelik eki almış tamlanandır. Doğru cevap (C) seçeneğidir.



ÖRNEK-2: (ÖSS-1995)



Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru zamiri vardır?

A) Arkadaşın Ankara'ya ne zaman gelmiş?

B) Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir?

C) Ben de onunla gidebilir miyim?

D) Kaçıncı katta oturuyorsunuz?

E) İstanbul'a ilk kez mi gidiyorsun?



ÇÖZÜM:

Bir soru cümlesinde soru anlamının zamirle sağlanıp sağ­lanmadığını anlamak için sorunun cevabına bakmak ge­rekir, eğer verilen cevap bir ad veya bir zamir ise demek ki soru anlamı zamirle sağlanmıştır:

Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir?

- Ayşe koymuş olabilir.

Ad

- O koymuş olabilir. Zamir

Görüldüğü gibi verilen cevap ad da zamir de olabiliyor. O halde B seçeneğinde soru anlamı bir zamirle sağlanmış­tır. Soru anlamı A'da "ne zaman" zarfıyla; C ve E'de "mi" soru edatıyla; D'de "kaçıncı" sıfatıyla sağlanmıştır. Doğ­ru cevap (B) seçeneğidir.

ÖRNEK - 3: (ÖSS-1997)



Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir belgisiz zamir nesne görevindedir?

A) Bazen günlerimi resim yaparak geçiriyorum.

B) Çoğu zaman onu otobüs durağında görüyorum.

C) Kimi arkadaşlar çayı sever ama ben kahveyi yeğle­rim.

D) Bana, bir gün uğrasın, diye haber bırakmış.

E) Bunların hepsini geçen gün ben aldım.



ÇÖZÜM:

A, B, C, D seçeneklerinde belgisiz zamir kullanılmamış. E seçeneğinde "bunların hepsini" belirtili ad tamlamasında "hepsi" belgisiz zamiri, tamlanan olarak kullanılmıştır. "Neyi aldım?" sorusuna cevap verdiği için de belirtili nes­ne görevini üstlenmiştir.

Doğru cevap (E) seçeneğidir.



ÖRNEK - 4:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, anlam belirsizliğini gidermek için cümlenin başına bir şahıs zamiri getir­mek gerekir?

A) Adana'ya yerleştiklerini duydum.

B) Yeni aldığın elbiseyi çok beğendim.

C) Önerdiğin romanı henüz okuyamadım.

D) Yarışmada birinci olduğuna sevindim.

E) Sınava İstanbul'da girmek istiyorum.

ÇÖZÜM:

Kişi zamirinin kullanılmayışından doğan anlam belirsizliği ikinci ve üçüncü tekil kişilerin tamlayan oldukları cümle­lerde bu tamlayanların düşmesiyle görülebilir. Buna göre A'da "onların", B'de "senin" C'de "senin" anlamı vardır; dolayısıyla bu sözcükleri kullanmak gerekmemektedir. E'de ise tamlayanın düşmesi söz konusu değildir, tamla­ma da yoktur. D seçeneğinde hem "senin" hem de "onun" anlamı vardır. Bu da belirsizliğe yol açtığından bu sözcüklerden (zamir) birinin cümlenin başına getirilmesi gerekir.

Doğru cevap (D) seçeneğidir.



ÖRNEK - 5:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde İşaret sözcüğü bir adın yerini tutmaktadır?

A) Diğer kitaplarımı okulda unutmuştum.

B) Bu dağlarda ceylan gezer.

C) Şu yalan dünyanın nesine güveneyim?

D) Yıllar sonra buralara ya geliriz ya da gelemeyiz.

E) Son yıllarda şöyle bir ev istemiştim hep.

ÇÖZÜM:

Seçeneklerde kullanılan İşaret sözcükleri, sırasıyla "diğer bu, şu, buralara, şöyle" sözcükleridir. Bunlardan "diğer' "kitap" adını, "bu", "dağ" adını, "şu" "yalan dünya", tar-lamasını, "şöyle" "bir ev" tamlamasını belirtmekte oldğundan sıfat görevlidirler. D seçeneğinde "bura" sözcüğü bir yer adının yerine kullanılmıştır. Yer anlamlı işara zamiridir.

Doğru cevap (D) seçeneğidir.