BASİT VE TÜREMİŞ KELİMELER 2

[Admin]

Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler
Yapı bakımından kelimeler, basit kelimeler, türemiş kelimeler ve birleşik kelimeler olmak üzere üç ana grupta incelenir:

1. Basit Kelimeler
Yapım eki almamış sözcüklerdir. Bu tür sözcükler çekim eki alabilir. Yapım eki almadıklarından bunlar daima kök durumunda bulunur.

Örnek(ler)
» Ağacın dalına kuşlar kondu.
Bu cümlede eklerin tamamı çekim ekidir. Dolayısıyla bu cümledeki tüm sözcükler basit yapılıdır.
» Masasında kitaplar vardı.
Bu cümledeki bütün isimler yapım eki almadıkları için basit yapılıdır.

» Kış bu yıl erken geldi.
Bu cümlede altı çizili fiil basit yapılıdır.



2. Türemiş Kelimeler
Kök ya da gövdelere yapım eki getirilerek oluşturulan yeni sözcüklerdir. Türemiş sözcükte en az bir tane yapım eki bulunur. Türemiş sözcüklere “gövde” de denir.

Türemiş Sözcük = Kök + Yapım Eki

Örnek(ler)
» ev – li → evli
» yol – cu – luk → yolculuk
» ört – ü – lü → örtülü
» sor – u – lar → sorular
Yukarıdaki sözcüklerde altı çizili ekler yapım ekidir. Kök veya gövdelere gelerek yeni bir kelime türetmiştir. Dolayısıyla yapım eki alarak oluşan bu yeni kelimeler türemiş kelimelerdir.
» Mert’le on yıl önce tanıştık.
» Bahçedeki çiçekleri suladı.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili fiiller yapım eki aldığı için türemiş yapılıdır.

» Babamın çalışma masası çok düzenlidir.
» Durakta öğrenciler servis bekliyor.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili isimler yapım eki aldığı için türemiş yapılıdır.



3. Birleşik Kelimeler
Yeni bir kavramı karşılamak üzere, birden fazla sözcüğün bir araya gelip kaynaşmasıyla oluşan sözcüklere birleşik sözcük denir.

Birleşik Sözcüklerin Oluşumu
Birleşik Sözcüklerin Oluşumu
Örnek(ler)
» “Ata + Türk → ******
bu sözcükte “Ata” ve “Türk” sözcükleri bir araya gelerek yeni bir kelime oluşturmuştur. İki farklı sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan bu tür sözcüklere birleşik sözcükler diyoruz.
» ne + asıl → nasıl
» demir + baş → demirbaş
» Afyon + kara + hisar → Afyonkarahisar

> Birleşik sözcükler farklı yollarla oluşturulabilir:

Birleşik İsim

» İsim tamlaması yoluyla: öğretmenevi, tavukgöğsü, aslanağzı…

» Sıfat tamlaması yoluyla: Kızılırmak, sivrisinek, açıkgöz…

» İki fiilin birleşmesiyle: çekyat, kapkaç, uyurgezer, biçerdöver…

» İsim ve fiilin birleşmesiyle: gecekondu, ateşkes, uçaksavar…


Birleşik Fiil

» İsim + yardımcı eylem yoluyla: yardım etmek, hapsolmak, hasta olmak…

» Fiil + fiil yoluyla: sevebilmek, gidedurmak, yapıvermek…

» Deyimleşme yoluyla: küplere binmek, göz gezdirmek, burnunu sokmak…



UYARI Birleşik sözcükler oluşturulurken ses düşmesi, ses türemesi gibi ses olayları olursa veya sözcüklerden en az biri gerçek anlamını kaybederse oluşan birleşik sözcük bitişik yazılır.

Örnek(ler)
» hapis + etmek → hapsetmek (ünlü düşmesi)
» his + etmek → hissetmek (ünsüz türemesi)
» bülbül + yuvası → bülbülyuvası (tatlı)
» kül + bastı → külbastı (yemek)